O Projekcie
Kamienie od wieków fascynowały i oddziaływały na wyobraźnię ludzi, zwłaszcza te nietypowe, o wielkich rozmiarach lub charakterystycznych kształtach. Zajęły także stosowne miejsce w kulturze duchowej mieszkańców mazowieckiej i podlaskiej wsi stając się niekiedy obiektami szczególnej czci. Oba te regiony usiane są kamieniami, z którymi związane są liczne legendy, miejscowa ludność otacza je kultem, traktuje jako święte. Dotyczy to przeważnie kamieni noszących swoiste znamiona, znaki, mające potwierdzać ich nadnaturalną moc.
Możemy podzielić je następująco: kamienie ze śladami tzw. „bożych stópek” – według podań, świadczących o bytności w tych miejscach Matki Boskiej, Jezusa, poszczególnych świętych – oraz kamienie z tzw. misami, w których zbierająca się woda, często miała posiadać właściwości lecznicze. Z obiektami tymi wiążą się podania, w większości nawiązujące do tradycji chrześcijańskiej i powszechnej wiary w cuda, jakie miały mieć przy nich miejsce.
W ramach niniejszego projektu sfinansowanemu dzięki Stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stworzono opatrzony komentarzem naukowym katalog kamieni ze znakami oraz innych zabytków kamiennych będących przedmiotem wierzeń i zabiegów religijnych z obszaru Mazowsza i Podlasia. Kamienie te będąc zarówno zabytkami kultury materialnej jak też uchwytnym materialnie śladem życia religijnego średniowiecznej i nowożytnej wsi – tzw. niematerialnego dziedzictwa kulturowego – nigdy nie były przedmiotem planowych prac dokumentacyjnych.
W ramach projektu przeprowadzono kwerendy terenowe, badania oraz prace dokumentacyjne w przeszło 60 miejscowościach. Dla wszystkich zachowanych obiektów wykonując kompleksową dokumentację rysunkową, fotograficzną i fotogrametryczną. Przeprowadzono również szereg wywiadów etnograficznych, starając się zarówno zebrać materiał na temat funkcjonowania ich w kulturze duchowej (podania, legendy, związane z nimi zwyczaje) jak też określić zagrożenia i sformułować zalecenia konserwatorskie dla lepszej ochrony zabytków.
Dla celów projektu stworzono nowy wzór karty dokumentacyjnej zabytków ruchomych stanowiącej podstawę katalogu oraz wzór terenowej karty dokumentacyjnej zabytków.
W 2013 roku badaniami i pracami dokumentacyjnymi objęto historyczny obszar Mazowsza, Podlasia oraz północno-wschodniej Małopolski (woj. mazowieckie, podlaskie oraz częściowo lubelskie).
W 2017 roku w ramach Stypendium projekt kontynuowano, rozszerzając prace dokumentacyjne o tzw. „miejsca cudowne”, obiekty związane z religijnością ludową – świętych źródła, kamienie, drzewa, będące przedmiotem ludowych wierzeń i zabiegów religijnych. Pracami dokumentacyjnymi objęto obszar województwa Lubelskiego oraz Podkarpackiego. Poza kamieniami symbolicznymi badaniami objęto źródła, z których bijąca woda ma mieć uzdrawiającą moc, drzewa owiane legendami o nadnaturalnych zdarzeniach. Są one uchwytnym materialnie śladem życia religijnego średniowiecznej i nowożytnej wsi, a więc niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Obiekty te w przeważającej większości nie były dotąd przedmiotem badań naukowych czy prac dokumentacyjnych. Nierzadko powstawały przy nich miejsca kultu chrześcijańskiego. W ramach projektu zostały przeprowadzone kwerendy archiwalne, terenowe, badania i prace dokumentacyjne z zastosowaniem nowych technologii stosowanych przy dokumentacji archeologicznej. Dla wszystkich zachowanych obiektów sporządzono karty ewidencyjne, nowoczesną dokumentację oraz bazę danych GIS.
W ramach zadania wykonano opatrzony komentarzem naukowym katalog miejsc cudownych z obszaru Lubelszczyzny i Podkarpacia. Zawarte zostały w nim karty ewidencyjne oraz dokumentacja fotograficzna i fotogrametryczna stanowisk oraz danych obiektów
W planach jest rozszerzenie projektu na obszar całej Polski oraz zadokumentowanie nie tylko samych zabytków, ale też wszelkich związanych z nimi wierzeń i obrzędów – nieuchwytnej na co dzień kultury duchowej.
Materiały wizualne i dokumentacyjne, ich treść objęte są prawami autorskimi, wszelkie formy ich wykorzystanie w prezentacjach oraz publikacjach jedynie za zgodą autora.